Dat de meeste hondeneigenaren dol zijn op hun vierbenige vrienden is waarschijnlijk onbetwistbaar. Maar hoe ziet het er aan de andere kant uit? Hebben onze huisdieren hetzelfde gevoel voor ons? Of zijn mensen toch gewoon de roedelleider of de blikopener voor de hond? Wetenschappers discussiëren al jaren over de vraag of dieren echt een gevoel van liefde kunnen voelen.
Mens en hond: Echte liefde?
Helaas kunnen wetenschappers honden niet vragen wat ze vinden van mensen of andere honden en of ze überhaupt iets voelen. Bij de apen is de situatie anders: een goed voorbeeld is Chimpansee Washoe, het eerste dier dat gebarentaal leerde voor doven en stommen van een gedragswetenschapper. Ze kreeg twee zware klappen van het lot toen twee van haar jongens stierven. De chimpanseevrouw rouwde als een mens. Maar toen legde haar verzorger haar door middel van gebarentaal uit dat hij haar een geadopteerd kind zou brengen. Washoe was toen in heldere vreugde en vormde het teken voor “baby”. Totdat ze het geadopteerde kind heeft geaccepteerd, zou ze stemmingen als verdriet, vreugde, hoop en teleurstelling laten zien.
Emoties versus gevoelens
Nu kan men aannemen dat apen een uitzondering vormen vanwege hun nabijheid tot de mens. Zo is het niet. Het feit dat dieren emoties kunnen voelen en emoties kunnen uiten, wordt als zeker beschouwd. Talrijke studies van gedragsonderzoekers tonen dit aan. Maar het aspect van de liefde blijft controversieel.
Voelen dieren?
Charles Darwin was al bezig met deze vraag. Sommige onderzoekers zijn van mening dat dieren slechts een soortspecifiek gedragsrepertoire afwikkelen. De pionier van deze theorie is de Amerikaanse hersenonderzoeker Antonio Damasio van de Universiteit van Zuid-Californië. Hij maakt onderscheid tussen emoties en gevoelens en definieert emoties als fysieke signalen van het lichaam. Ze worden eenvoudigweg getriggerd door invloeden van buitenaf. Aan de andere kant zijn gevoelens iets dat voortkomt uit de interpretatie van deze emoties in de hersenen. Maar daarvoor zouden dieren een ego-bewustzijn nodig hebben d.w.z. de kennis van hun eigen identiteit. Deze zouden ze niet hebben.
Maar ook in de wetenschap is het tegenovergestelde beeld wijdverbreid. Charles Darwin heeft in zijn boek “The Expression of the Emotions in Man and Animals” uit 1872 al de stelling naar voren gebracht dat dieren en mensen in geest, essentie en geest vergelijkbaar zijn. En dat waren gevoelens als jaloezie, ambitie, wantrouwen of humor, maar ook het intellect aanwezig zijn bij dieren. Deze emoties zijn een belangrijk overlevingsmechanisme volgens Darwin, dat ook beschikbaar is voor andere zoogdieren.
De vraag naar de relatie tussen emotie en gevoel wordt vandaag de dag nog steeds controversieel besproken. Bijvoorbeeld, toont een zebra angst voor een jager of is het gewoon een automatisch instinct? Verheugt de leeuw zich op de bijeenkomst van zijn roedel of toont hij dit gedrag alleen maar omdat het tot nu toe heeft bijgedragen aan zijn voortbestaan? Voelen zoogdieren echt angst, vreugde, verdriet of liefde? Maar wat de dieren echt beweegt in hun binnenste blijft voor de mens ondoorgrondelijk. Het is niet objectief aantoonbaar.
Het eigen bewustzijn
Honden herkennen zich niet in de spiegel. De zogenaamde spiegeltest kan een indicatie geven van een hoger bewustzijn of ego-bewustzijn bij een dier. In het zelfperceptie-experiment zijn kunstmatige kenmerken aan het lichaam van de proefdieren bevestigd – zo is er bijvoorbeeld een rode stip geschilderd op een plek die het dier niet zonder spiegel kan zien. Dan komt het dier voor een spiegel en wordt bekeken hoe het reageert: Geeft het gedrag aan dat er een merkteken op het eigen lichaam staat? Sommige dieren doen dit ook daadwerkelijk: verschillende apensoorten, Aziatische olifanten en zelfs dolfijnen herkennen zich in de spiegel. Honden en katten doen dat echter niet. De meeste honden beschouwen hun eigen reflectie als een andere hond.
Maar dat betekent niet dat honden zich niet bewust zijn van zichzelf. Voor honden en katten kan deze test gewoonweg ongeschikt zijn omdat een spiegel niet past bij hun perceptie van de wereld. Want alle dieren die de spiegeltest hebben doorstaan, zijn levende wezens die vertrouwen op het gezichtsvermogen als belangrijkste bron van informatie. Dat honden de spiegeltest niet doorstaan, kan bijvoorbeeld te wijten zijn aan het feit dat ze hun eigen identiteit en die van anderen vooral aan hun reuk- of gehoorzintuig hechten. Maar de reflectie ruikt niet en maakt ook geen lawaai. Daarom past het misschien niet in de belevingswereld van de hond.
Een studie van wetenschappers van de Russische Tomsk State University ondersteunt deze aanname. Ze ontwierpen een soort geurspiegeltest en controleerden of de hond de geur van zijn eigen urine herkent. En inderdaad, de testhonden besteedden veel minder aandacht aan hun eigen geur dan aan buitenlandse geuren. Honden konden dus eigenlijk een ego-bewustzijn hebben. En dat zou een voorwaarde zijn voor de hersenonderzoeker Antionio Damasio om echte gevoelens te ontwikkelen.
Lees ook: het belang van een goed hondenkussen
Is het ware liefde?
Zoogdieren in het algemeen kunnen waarschijnlijk gevoelens voelen. Norbert Sachser, hoogleraar gedragsbiologie aan de Westfälische Wilhelms-Universität Münster, heeft dezelfde mening. De zoöloog houdt zich expliciet bezig met de emotionele wereld van dieren. In studies met wilde cavia’s kon hij laten zien dat zij blijkbaar voorkeuren toonden bij de selectie van hun partners. Bovendien is aangetoond dat dieren kalmer blijven in stressvolle situaties wanneer hun partner bij hen is. Sachser is ervan overtuigd dat zoogdieren emoties hebben. Het is echter vaak moeilijk te zeggen welke gevoelens in elk individueel geval een rol spelen.
In de afgelopen jaren is gebleken dat honden veel kunnen doen. Ze zijn uiterst flexibel, ze zijn aangepast aan de omgeving met de mens. Je bent erg gevoelig voor onze aandacht. Zij zijn zeer gemotiveerd om samen met ons dingen te doen. Het kan zijn dat men op een gegeven moment ook zegt dat men hier van liefde kan spreken als we liefde op deze manier definiëren. Maar het is een feit dat honden beter zijn dan andere. En ze houden vooral van hun eigen roedel. Ik denk niet dat de wetenschap ooit zal weten of dit echt liefde is. Maar de meeste hondenbezitters weten het antwoord op deze vraag toch al.
Lees ook: hoe kies je de beste hondenvoeding?
